DCP: Jak wygląda przebieg depresji u dzieci i nastolatków?
B. W.: Przebieg depresji u dzieci i młodzieży zależy od: fazy rozwojowej, nasilenia objawów oraz czasu trwania zaburzenia. Im młodsze dziecko, tym groźniejsze są skutki utrzymywania się nieleczonego zespołu depresyjnego dla ogólnego rozwoju dziecka. W okresie rozwojowym depresja ma często przewlekły i nawracający charakter Prawdopodobieństwo nawrotów u młodszych dzieci sięga od 12% w ciągu pierwszego roku do 33% w ciągu czterech lat po przebyciu epizodu depresyjnego . Pomimo ustąpienia zaburzeń nastroju, niektóre objawy depresji utrzymują się długo, np.
niepokój, nadmierne zmęczenie, zaburzenie uwagi, trudności z podejmowaniem decyzji,
poczucie winy i myśli o śmierci .Depresja powoduje wiele negatywnych skutków w
funkcjonowaniu rodzinnym, społecznym oraz szkolnym. Dzieci imłodzież mają słabe wyniki w
nauce, trudności w kontaktach z członkami rodziny i z rówieśnikami. Badania katamnestyczne wskazują, że depresja w wieku rozwojowym jest predyktorem wystąpienia w późniejszym życiu tego
zaburzenia albo innych zaburzeń psychicznych.
Depresja w okresie młodzieńczym wiąże się także ze zwiększonym ryzykiem samobójstwa, nadużywania substancji psychoaktywnych, z nasileniem się problemów ogólnozdrowotnych, gorszym funkcjonowaniem w pracy oraz trwałymi trudnościami interpersonalnymi w wieku dorosłym .
U ok. 2 proc. dzieci depresja rozwija się przed okresem dojrzewania, a ok. 30 proc. z tej grupy cierpi w dorosłym życiu na depresję endogenną. Przebieg choroby u dzieci do 14. roku życia jest inny niż u starszych, osiągających dorosłość. To wynik niedojrzałej jeszcze psychiki dziecka. Rozpoznanie utrudniają cechy typowe dla danego wieku. Maluchy są kapryśne, hałaśliwe, czasem agresywne, nadmiernie aktywne, mają problem z koncentracją (depresja może być mylona przez opiekunów z ADHD), rzadko okazują smutek.
Dziecko ma kłopoty z zasypianiem lub stałą potrzebę snu, nie przybiera na wadze zgodnie z normami. Odmawia pójścia do szkoły, zaczyna się gorzej uczyć, obwinia się o różne rzeczy.
DCP: Jakie są objawy depresji u dzieci i młodzieży?
B.W: Objawami depresji u dzieci i młodzieży są:
smutek, przygnębienie, płaczliwość; u dzieci i nastolatków w odróżnieniu od dorosłych bardzo często dominuje drażliwość, dziecko łatwo wpada w złość lub rozpacz, może demonstrować wrogość wobec otoczenia – zachowuje się w sposób odpychający, zniechęcający do nawiązania kontaktu,
zobojętnienie, apatia, zmniejszenie, a nawet utrata zdolności do przeżywania radości; dziecko przestaje cieszyć się z rzeczy lub wydarzeń, które wcześniej sprawiały mu radość,
poczucie znudzenia, zniechęcenia; ograniczenie lub zaprzestanie aktywności, które wcześniej były dla dziecka ważne lub przyjemne (np. zabawa, hobby, spotkania z rówieśnikami), a także niechęć do podejmowania codziennych obowiązków lub zupełne ich zaniechanie. Dziecko może np. odmówić porannego wstawania, chodzenia do szkoły, wychodzenia z domu, a w skrajnych przypadkach - ze swojego pokoju, zaniedbywać higienę osobistą, naukę i tym podobne,
wycofanie się z życia towarzyskiego, ograniczenie kontaktu z rówieśnikami,
nadmierna reakcja na uwagi, krytykę – dziecko reaguje rozpaczą lub dużą złością nawet gdy zwróci mu się uwagę w bardzo delikatny sposób i dotyczy ona błahej sprawy,
depresyjne myślenie („wszystko jest bez sensu”, „i tak nic mi się nie uda”), niska samoocena („jestem beznadziejny/a, gorszy/a, nieatrakcyjny/a, głupi/a”); nieproporcjonalnie pesymistyczna ocena rzeczywistości, własnych możliwości, przyszłości,
poczucie bycia bezużytecznym, niepotrzebnym; nadmierne obwinianie się nawet za te wydarzenia i okoliczności, na które nie ma się wpływu (np. obwinianie się za konflikt między rodzicami),w ciężkich przypadkach depresji mogą wystąpić objawy psychotyczne (charakteryzujące się nieprawidłowym, zniekształconym przeżywaniem rzeczywistości): omamy (inaczej halucynacje), najczęściej słuchowe, rzadziej wzrokowe i węchowe i/lub urojenia (fałszywe przekonania na temat samego siebie i/lub otoczenia).Treść tych objawów jest zgodna z depresyjnym nastrojem. Omamy przyjmują postać np.: głosu krytykującego postępowanie i poczynania chorego, przekonywującego o jego winie, bezużyteczności lub nawet nakazujące mu się okaleczyć lub zabić; rzadziej obejmują wizje zniszczenia, katastrofy lub zapach śmierci i rozkładu. Urojenia najczęściej dotyczą winy, grzeszności, oczekiwania na karę, poczucia nadciągającej zagłady, kataklizmu. Objawy psychotyczne w przebiegu depresji u dzieci są rzadkością, natomiast mogą występować u nastolatków.
DCP: Czy pojawienie się depresji w wieku adolescencji ma swoje wyjaśnienia?
B.W: Depresja we wczesnej adolescencji pojawia się jako wynik niekorzystnych interakcji między negatywnymi wydarzeniami życiowymi, relacjami rodzinnymi, strategiami radzenia sobie ze stresem i poczuciem kontroli (Herman-Stahl, Petersen, 1999).
Z naturalnym środowiskiem społecznym we wczesnym dzieciństwie związane są także czynniki ochronne, buforowe, które sprawiają, że na przykład skutki negatywnych wydarzeń życiowych mogą zostać skompensowane, nie są czynnikiem ryzyka depresji, i mogą mieć znaczenie adaptacyjne. Adaptację mogą umożliwić relacje bezpiecznego przywiązania, które integrują pojawiające się wyzwania rozwojowe i pozostają ważnym komponentem adaptacji, trwającym przez całe życie.
DCP: Czym jest styl przywiązania?
B.W.:Styl przywiązania można określić jako stopień poczucia zaufania i bezpieczeństwa w związkach interpersonalnych, który kształtuje się w okresie niemowlęctwa i wpływa na zachowania interpersonalne przez całe życie.
Najczęściej wyróżnia się style:
• bezpieczny (cechuje go zaufanie dziecka do matki, wiara w jej dostępność i wrażliwość, wyrażająca się gotowością niesienia wsparcia i opieki),
• unikający (związany z brakiem zaufania do matki, która przez długi czas była niedostępna i/lub niewrażliwa na manifestowane przez dziecko potrzeby; konsekwencją obronnego wyłączania informacji wyzwalających lęk jest unikanie bliskiego kontaktu jako forma obrony przed zranieniem),
• lękowo-ambiwalentny (wiąże się z niskim poczuciem bezpieczeństwa dziecka wynikającym z niepewności dotyczącej dostępności matki i jej gotowości reagowania na potrzeby dziecka; dziecko odczuwa silny lęk przed rozstaniem z matką, a jej powrót wywołuje ulgę i wyzwala złość, kierowaną na matkę),
• zdezorganizowany powstający wówczas, gdy opiekunowie zachowują się w sposób gwałtowny, zagrażający dziecku, z elementami maltretowania włącznie, lub wtedy, gdy opieka nad dzieckiem stanowi dla dorosłego silne źródło lęku, ponieważ wzbudza wewnętrzne konflikty.
Różnice w stylach przywiązania są ważne dla zrozumienia przyczyn depresji, gdyż w trakcie rozwoju doświadczenie przywiązania jest internalizowane, staje się modelem kształtowania się relacji interpersonalnych, w tym fizycznych form okazywania uczuć. Wewnętrzne reprezentacje siebie, osób znaczących i relacji z nimi wspierają lub ograniczają rozwój emocjonalno-poznawczy.
