DCP: Jak często depresja występuje u nastolatków ?
AJM: Nastolatki stanowią 4–8 proc. osób z zaburzeniami depresyjnymi. Po okresie pokwitania częściej występują one u dziewcząt niż u chłopców. Pierwszy epizod depresyjny ma z reguły miejsce między 11. a 15. rokiem życia. U nastolatków obserwujemy dużo nawrotów choroby w ciągu 5 lat – do 70 proc.
Rodzice często zgłaszając się z dzieckiem opowiadają o trudnościach wychowawczych z nastolatkiem, który nie chce wstawać z łóżka, nie sprząta pokoju, nie uczy się. Charakterystyczne są skargi na zmienność nastroju, która może występować częściej niż smutek. Reaktywność nastroju u nastolatków nie wyklucza depresji. Do tego czasami dochodzi duża drażliwość, wybuchy złości, okresowa agresja słowna i czynna, co może skutkować pogorszeniem relacji rówieśniczych, ale też relacji w rodzinie. Nastolatek cierpiący na zaburzenia nastroju może się zamykać w pokoju, siedzieć w ciemności, nie pozwalać nikomu wchodzić, odmawiać chodzenia do szkoły. Czasami bywa , że dziecko jest ciągle zmęczone, przestało chodzić na treningi, porzuciło naukę języków obcych. Przestało je interesować to, co wcześniej lubiło robić. Często zgłaszanym objawem są zaburzenia snu.
DCP: Co jeszcze powinno niepokoić rodzica ?
AJM: U dzieci występują trzy grupy objawów:
– w sferze emocji – smutek, przygnębienie, drażliwość, lęk, brak odczuwania przyjemności,
– w sferze poznawczej – niska samoocena, negatywna ocena dotychczasowych doświadczeń, poczucie bezradności, pesymistyczne myślenie o przyszłości, trudności w koncentracji, zapamiętywaniu, wolne tempo pracy, męczliwość, myśli rezygnacyjne i samobójcze,
– na poziomie zachowania – pobudzenie lub spowolnienie psychoruchowe, izolacja społeczna, utrata zainteresowań, utrata łaknienia, zaburzenia rytmu dobowego, samookaleczenia, próby samobójcze.
Należy pamiętać, że u dzieci i młodzieży konieczne jest dobre przeprowadzenie wywiadu. Nie zawsze pacjenci przychodzą i opowiadają o swoich objawach, często trzeba konkretnie dopytać o o występowanie myśli rezygnacyjnych, myśli samobójczych. Wprost pytamy o plany samobójcze, czy podejmowane wcześniej próby samobójcze. Zdarza się, ze rodzice nastolatka nie są świadomi występowania tych objawów, lub tego, że dziecko posiada plan na popełnienie samobójstwa, zaczęło gromadzić środki, wie jak chce to zrobić i kiedy.
DCP: Czy dziecko, nastolatek mówią o swoim kryzysie?
AJM: Tak , pacjenci często mówią : „ nikt mnie nie chce”, „jestem nikomu nie potrzebny”, „chciałbym zniknąć, ale nie mógłbym się zabić”, „nie zabiję się, ale jakby na pasach przejechał mnie samochód, to byłoby dobrze” albo „żyję tylko dla moich rodziców, bo gdybym się zabił, byłoby im przykro”. Wszystkie takie wypowiedzi powinny nas niepokoić i być powodem do odwiedzenia specjalisty psychologa psychoterapeuty.
Literatura podaje, że samobójstwo jest drugą przyczyną zgonów w grupie młodzieżowej. Próby samobójcze z zamiarem zakończenia życia podejmuje 3 proc. dzieci, a ponad 1/4 z nich je ponawia. Największe ryzyko istnieje przez pierwsze 2 lata depresji.
DCP: Kiedy pojawia się depresja u dzieci i nastolatków ?
AJM: Pierwsze pojawienie się i nawroty depresji u młodzieży często poprzedzone negatywnymi wydarzeniami psychospołecznymi, np.: konfliktem dziecko – rodzic, stresem rodzinnym, rozwodem rodziców, chorobą somatyczną, zerwaniem z ukochaną osobą, utratą innej ważnej relacji (Lewinsohn i wsp., 1999).
A do czynników zwiększających ryzyko zalicza się : niską spójność rodziny i wysoki poziom ekspresji emocjonalnej.
DCP: Co jeszcze sprzyja pojawieniu się depresji?
AJM: Na pojawienie się depresji będą miały wpływ czynniki predysponujące a wśród nich: a)Czynniki biologiczne: podatność genetyczna, choroby we wczesnym dzieciństwie
b) Czynniki psychologiczne: niska inteligencja, wybiórcze problemy poznawcze, niskie poczucie własnej wartości, zewnętrzne umiejscowienie źródła kontroli
c) Czynniki związane z rodziną: koncentracja uwagi rodziców na porażkach dziecka, restrykcyjne metody wychowawcze, pobłażliwe, „bezstresowe” wychowanie, dezorganizacja życia rodzinnego, psychiczne problemy rodziców, nieporozumienia i przemoc w rodzinie, stresy we wczesnym etapie życia dziecka (osierocenie, separacja, złe traktowanie).
Można wyróżnić także pewne czynniki podtrzymujące zaburzenia depresyjne u nastolatków :
nadmierny samokrytycyzm, depresyjne style poznawcze, brak umiejętności społecznych, uniemożliwiający uzyskanie społecznego wzmocnienia, niski poziom samowzmocnienia, skłonności do samokarania, dysfunkcyjne mechanizmy radzenia sobie, niewystarczające wsparcie (rodzina, szkoła, inne formy).
Czynniki podtrzymujące mogą być także związane z rodziną, będą to : utrzymujące się dysfunkcje systemu rodzinnego, depresyjne style poznawcze rodziców, rozpoznania u rodziców: depresja, zaburzenia lękowe, zaburzenia osobowości, uzależnienie od substancji psychoaktywnych, choroby somatyczne, brak współpracy rodziny z terapeutami, zaprzeczanie diagnozie, niedostateczna wiedza rodziców nt. depresji, rodzina nigdy nie miała podobnych problemów.
DCP: Z czym nie radzi sobie nastolatek z depresją ?
AJM: Nastolatek z depresją może przejawiać trudności w wielu obszarach swojego życia, ale terapeuci CBT wyróżnili typowe deficyty umiejętności u młodzieży z rozpoznaniem depresji .
Wśród tych deficytów były: niskie umiejętności rozwiązywania problemów połączone z deficytami w zakresie wytwarzania, oceny i wdrażania rozwiązań; nieprzystosowawczy wybór aktywności (niski poziom aktywności, trudności w wyszukiwaniu przyjemnych zajęć oraz tendencja do angażowania się w samotne i skupione na sobie działania;
oraz słabo rozwinięta zdolność do łagodzenia napięcia, co prowadzi do niepokoju i unikania nowych lub potencjalnie wymagających sytuacji.
Nastolatki przejawiały także nieśmiałą postawę w sytuacjach społecznych, która uniemożliwia satysfakcjonujące kontakty oraz powstrzymuje rozwój bliskich relacji rówieśniczych, trudności w stworzeniu związku oraz gorsze radzenie sobie w dziedzinach cenionych przez szkołę lub przez rówieśników ( np. sport), co prowadzi do niekorzystnych porównań społecznych dokonywanych przez siebie i innych oraz obniża zarówno status wśród rówieśników, jak i poczucie własnej wartości.
